گاز کلر

کلر
گازی است که آن را در سال ۱۷۷۴ میلادی یک نفر شیمیدان سوئدی به نام شئل Scheele از اثر اسید کلریدریک HClبر بی اکسید منگنز
MnO₂ کشف نمود.
کلر، گازی است به رنگ مغز پسته ای (زرد مایل به سبز) و دارای بوی تند و نامطبوع و محرک، به علت سمی بودن تنفس آن خطرناک می باشد و اولین گاز سمی است که در جنگ مصرف شده است.
هرگاه گاز کلر را به صورت مایع در آوردند به رنگ زرد خواهد بود.
دریک لیتر آب ۱۰ درجه سانتی گراد می تواند ۳/۱ لیتر گاز کلر حل شود و اگر درجه حرارت آب به ۲۰ درجه سانتی گراد برسد در یک لیتر آن ۲/۲۶ لیتر گاز کلر قابل حل است.
به طوری که گفته شد گاز کلر بسیار سمی می باشد و اگر هوای آلوده به گاز کلر مدتی تنفس گردد باعث مرگ خواهد شد.
هرگاه بخواهیم اثر یک گاز سمی را بر روی یک موجود زنده بررسی کنیم باید دو عامل زیر را در نظر بگیریم:
۱-غلظت گاز(C)
که عبارت است از مقدار گرمی از گاز سمی موجود در یک مترمکعب هوا.
۲-مدت اثر گاز سمی (t)
که عبارت است از مدت اثر گاز سمی بر حسب دقیقه.
هرگاه مقدار دو عامل فوق (یعنی مقدار C و t) را در هم ضرب نمایند حاصل ضرب به دست آمده را « توانایی کشندگی گاز سمی » می گویند و برای هر گاز معینی اگر حاصلضرب مذکور از حد معینی بگذرد مسمومیت حاصل موجب مرگ خواهد شد.
به طوریکه ثابت شده است توانایی کشندگی گاز کلر تقریباً برابر ۷۵۰۰ می باشد، پس در مورد توانایی کشندگی کلر می توان نوشت:

C.t=۷۵۰۰

اگر هوایی که ۰/۱% (یکدهم درصد) وزن آن گاز کلر باشد و ۶ (شش) دقیقه تنفس شود باعث مرگ خواهد شد.
یکی از گازهای سمی دیگری که بیشتر با آن آشنائی دارید گاز مونوکسید کربن CO است که سمیت آن تقریباً ۱۰ برابر از گاز کلر کمتر است، اگر هوایی
که ۰/۱% وزن آن گاز مونوکسید کربن باشد به مدت یک ساعت تنفس شود باعث مرگ خواهد گشت
(پس در مورد توانایی کشندگی مونوکسید کربن می‌توان نوشت: ۷۰۰۰۰=C.t)
لازم است در اینجا از یک ترکیب کلردار سمی و خطرناک به نام فسژن (phosgen) که به فرمول COCl₂ می‌باشد. اگر کلروفرم را دور از نور و هوا نگهداری نکنند به سرعت اکسید شده و طبق فرمول زیر:

CHCl₃ + O₂ → COCl₂ + 2HCl

تولید فسژن می‌نماید. توانایی کشندگی فسژن برابر ۶۰۰ (ششصد) است یعنی اگر هوایی فقط ۰/۱% وزن آن فسژن باشد به مدت ۴۵ ثانیه تنفس شود باعث مرگ خواهد شد، اضافه می‌شود که مقدار توانایی کشندگی یک گاز سمی یک مقدار ثابت و دقیق نبوده بلکه یک مقدار تقریبی می باشد، برای اینکه علاوه از تفاوت مقاومت افراد مختلف در مقابل گازهای سمی، اگر غلظت گاز سمی در هوا خیلی کم و از طرف دیگر مقدار t خیلی زیاد باشد ممکن است مقدار C*t از توانایی کشندگی گاز نیز زیادتر گردد ولی مرگ پیش نیاید.
گاز کلر در ۱۰۲/۴- درجه سانتی گراد ذوب و در ۴۴- درجه سانتی گراد می‌جوشد و چگالی آن نسبت به هوا برابر ۲/۴۶۷ می باشد و یک لیتر آن ۳/۲۱۴ گرم وزن دارد و جرم اتمی آن ۳۵/۴۶ و جرم مولکولی آن برابر ۷۰/۹۲ می باشد.
کلر در آب حل می شود و محلول حاصل از آن را آب کلر می گویند.
برای تهیۀ گاز کلر در آزمایشگاه می‌توان از اکسیداسیون اسید کلریدریک توسط دی اکسید منگنز(در حرارت) استفاده کرد.
ادامه دارد
سرچشمه:
نویسنده: علی نیکخو
تایپ: سام قلی پور
ویرایش: کیان کیانی