رنگرزی و چاپ با مواد رنگزای خمی
مواد رنگزای خمی گروهی از مواد رنگرزی و چاپ هستند که دارای گروه های کربونیل می باشند و به خودی خود در آب نا محلول می باشند.
همچنین این مواد رنگزا بر دو پایه ی آنتراکینون و ایندیگو باشند:
در هر دو مولکول به عامل کربونیل (C=O) توجه کنید
برای رنگرزی و چاپ ابتدا ماده رنگزا را با سدیم هیدروسولفیت(هیدرو) و سود سوز آور به شکل محلول(احیا شده) در می آورند(فرم لوکو) سپس کالا رنگرزی یا چاپ می شود و پس از رنگرزی توسط مواد اکسید کننده مانند آب اکسیژنه یا هوا ماده رنگزای خمی اکسید شد و در میان الیاف به دام می افتد.
رنگینه های خمی بیشتر برای رنگرزی پارچه هایی مانند پرده، خیمه، لباس کار، دستمال، زیرپوش، و پیراهن و … که زیاد شسته می شوند یا زیاد در معرض نور و باران قرار می گیرند، استفاده می شوند.
رنگینه های خمی با توجه به دمایی که برای کسب مناسب ترین راندمان رنگی به کار می روند و همچنین قدرت مهاجرت یا جابه جایی رنگزا به گروه های چهارگانه تقسیم می شوند:
۱- رنگزای خمی سرد(IK): دمای مناسب ۲۰ تا ۲۵ درجه سانتی گراد، میل جذبی کم، مصرف نمک ضروری
۲- رنگزای خمی گرم(IW): دمای مناسب ۴۵ تا ۵۰ درجه سانتی گراد، میل جذبی متوسط، مصرف نمک کم
۳- رنگرازی خمی داغ(IN): دمای مناسب ۵۰ تا ۶۰ درجه سانتی گراد، میل جذبی بالا، بدون نمک
۴- رنگزای خمی داغ مخصوص (IN SPECIAL) دمای مناسب ۵۰ تا ۶۰ درجه سانتی گراد، میل جذبی بالا، بدون نمک
درضمن گروه های ۳ و ۴ به قلیا و احیا کننده بیشتری در رنگرزی احتیاج دارند.
مواد رنگرزی خمی نامحلول توسط مواد احیا کننده مانند هیدرو سولفیت سدیم ( دی تیونیت سدیم) و در حضور یک محیط قلیایی مانند سود سوز آور به شکل محلول در آب یا لوکو در می آید که پس از جذب توسط کالا با عمل اکسایش به شکل نا محلول اولیه(رنگ مادر) بر می گردد. عمل اکسایش توسط هوا یا آب اکسیژنه یا پر برات سدیم یا بی کرومات پتاسیم یا هیپوکلریت سدیم یا غیره انجام می شود.
پس از رنگرزی کالا توسط استیک اسید خنثی و سپس با صابون شستشو می شود تا مواد رنگزای جذب نشده جدا شود و ثبات شستشو افزایش یابد.
رنگرزی نیل ( ایندیگو)
نسخه رنگرزی:
این نسخه برای رنگرزی پانصد گرم کالا می باشد.
مواد لازم
۱۰ تا ۲۰ گرم نیل(Indigo)
۱۶۰ گرم سدیم هیدرواکسید(سود سوز آور)
۲۰ گرم سدیم هیدروسولفیت(هیدرو)
آماده کردن حمام رنگرزی
۱- سدیم هیدرواکسید را در نیم لیتر آب حل کنید.
۲-در ظرفی دیگر رنگ نیل را با مقدار کمی آب خمیر کنید و محلول سدیم هیدرو اکسید را به آن اضافه کنید.
۳- حمام رنگرزی را با شش لیتر آب آماده کنید
۴- محلول سود و نیل را به حمام رنگرزی بیفزایید.
۵- بیست گرم هیدرو را به محلول بیفزایید و به آرامی به هم بزنید و در حمام رنگرزی را ببندید تا ماده رنگزای نیل احیا شود( باید رنگ محلول حمام زرد کهربایی شود و بر روی حمام حباب های برنزی تشکیل شود، اگر نشد مقدار هیدرو را افزایش دهید)
رنگرزی:
پیش از شروع رنگرزی از احیا شدن رنگ در حمام رنگرزی اطمینان حاصل کنید.
برای این منظور یک تکه پارچه نمونه را در محلول فرو کنید و بیرون بیاورید باید ابتدا زرد مایل به سبز باشد و سپس در مجاورت هوا آبی شود. حمام را در دمای ۵۰ درجه سانتی گراد نگه دارید کالا را وارد حمام کنید و ده دقیقه در حمام باشد، سپس آن را بیرون بیاورید و فشار دهید تا رنگ های اضافه خارج شود سپس در هوا نگه دارید تا اکسید شود و رنگ زرد مایل به سبز به تدریج آبی شود. سپس کالا را با آب داغ و صابون بشویید تا رنگ های اضافه خارج شود.
رنگرزی گره با نیل:
نمونه ای دیگر از رنگرزی گره با نیل:
چاپ با مواد رنگزای خمی:
فرایندهای چاپ:
دو روش در چاپ خمی وجود دارد.
۱- چاپ یک مرحله ای
۲- چاپ دو مرحله ای
مراحل چاپ دو مرحله ای:
۱- چاپ- بدون مواد احیا کننده
۲- خشک کردن
۳- پد- با مواد احیا کننده و قلیا
۴- بخار- بلافاصله بعد از پد در دمای ۱۳۰ درجه سانتی گراد
۵- آبکشی- برای کاهش قلیایی و شروع اکسایش
۶- اکسایش- برای بازگشت حالت خمی به پیگمنت نا محلول
۷- شستشو با صابون- برای رسیدن به شید نهایی
۸- خشک کردن
فرمول خمیر مایه چاپ دو مرحله ای:
آب ۸۲۵-۹۰۵ گرم بر کیلوگرم
اتر نشاسته ۵۵ گرم بر کیلوگرم
اتر گوار ۴۰ گرم بر کیلوگرم
سدیم آلجینات ۸٪ ۰-۸۰ گرم بر کیلوگرم
کل ۱۰۰۰ گرم بر کیلوگرم
فرمول خمیر چاپ دو مرحله ای:
ماده رنگزای خمی ۱-۸۰ گرم بر کیلوگرم
خمیر مایه ۵۵۰-۷۵۰ گرم بر کیلوگرم
کمک دهنده X گرم بر کیلوگرم
آب به مقدار لازم تا رسیدن به وزن ۱۰۰۰ گرم
کل ۱۰۰۰ گرم بر کیلوگرم
محلول ثبیت:
آب ۶۰۰ میلی لیتر بر لیتر
سدیم هیدروسولفیت ۱۰۰ گرم بر لیتر
سدیم هیدرو اکسید ۵۰٪ ۷۰ میلی لیتر بر لیتر
سدیم کربنات ۵۰-۱۰۰ گرم بر لیتر
آب تا رسیدن به وزن ۱۰۰۰ میلی لیتر
ادامه دارد…
سرچشمه ها:
کتاب رنگرزی رشته صنایع نساجی تالیف: کمال الدین قرنجیک، علی اصغر علیجانی
https://textilelearner.net/vat-dyeing-process/
https://www.kraftkolour.net.au/assets/files/INDIGO%20RECIPE%20SYNTHETIC%202016%20New.pdf
https://www.thecrucible.org/guides/indigo-dyeing/