دود نشادر (یک خاطره)

مقدمه :به یاد دارم در کتاب های درسی قدیمی تصویری بود که نشان می داد در صورتیکه درب شیشه آمونیاک و هیدروکلریک اسید را به هم نزدیک کنیم دود غلیظ نشادر تولید می شود.آمونیاک یک باز است که بوی تند و زننده ای دارد و اشک آدم را در می آورد. خوب خاطرم هست که در دوران نوجوانی آمونیاک را از یک عطاری نزدیک میدان شاه اصفهان می خریدم، مرد فروشنده برای آن که مقداری آمونیاک را درون شیشه کوچک تر بریزد از مغازه خارج می شد و دو تا شیشه را در دورترین فاصله می گرفت و شیشه کوچک را پر می کرد تا بوی زننده ی آمونیاک کمتر اذیت کند.

سال دوم بودم زنگ راحت رفتم آزمایشگاه شیمی،گروهی از دانش آموزان سال اول در آزمایشگاه بودند و یکی از آنها برای دیگران معرکه گرفته بود:
دانش آموز می گفت: این حرف ها چیه که معلم میگه هر چیزی را نچشید و بو نکنید! من همه چیز را می چشم و هیچ اتفاقی نمی افتد.سپس انگشت خود را درون محلول یک بشر کرد و به دهان برد، چشید، یه کم ملچ مولوچ کرد و گفت: ترشه، اسیده ، دوباره انگشت خود را درون بشر دیگری کرد و چشید و گفت: هووووم گسه، بازه …. خوب ببینیم پرمنگنات چه مزه ای داره…..

من که شاهد ماجرا بودم شیشه آمونیاک غلیظ مرک را روی میز آزمایشگاه دیدم، از دانش آموز پرسیدم: هر چیزی را هم بو می کنی؟
دانش آموز گفت: کاری نداره! آره … هرچی…
من از روی شیطنت بهش گفتم: بیا این را بو کن، سپس درب شیشه آمونیاک را باز کردم و این دانش آموز که می خواست شهامت خودش را به همه نشان دهد بینی اش را نزدیک درب شیشه برد و یک نفس عمیق کشید،و بلا فاصله شروع کرد به سرفه و عطسه کردن، صورتش به شدت بر افروخته شد و تقریبآ از همه منافذی که در سر داشت آب جاری شد… صحنه ی وحشتناکی بود. یک لحظه فکر کردم الان بچه ی مردم از دست میره… نگاه کردم آن طرف میز شیشه هیدروکلریک اسید را دیدم، به دانش آموز گفتم بیا تا خوبت کنم… بردمش نزدیک شیشه اسید و گفتم من درب شیشه را باز می کنم و با دست هوای بالای شیشه را باد می زنم و تو نفس بکش ،و مثل دفعه قبل سر نکشی ها….
خوب تصور کنید وقتی ریه پر از آمونیاک باشه و گاز هیدروژن کلرید هم به آن اضافه شود چی تولید می شه؟ دود نشادر
باور کنید بدون زیاده گویی تا سی چهل ثانیه از دماغ و دهانش دود بیرون می آمد،و آزمایشگاه از خنده ی بچه ها روی هوا بود…البته شما این کار با کسی نکنید گاز آمونیاک کشنده است و من شانس آوردم.

ویرایش متن: دکتر محسن زمانی

سرچشمه ها:
http://www.chemistrydemos.co.uk/
http://blog.melscience.com/