روش های پاک کردن اجسام

روش های پاک کردن اجسام
پارچه و شیشه و چوب و فلز و سنگ و غیره را می توانیم به روش های زیر پاک می نماییم .
۱- به روش مکانیکی مثلا ساییدن و ماهوت پاک کن زدن و سوهان کردن و صیقلی نمودن و نظیر آن ها .
۲- به روش های شیمیایی که در طی انجام آن روش از مواد شیمیایی پاک کننده استفاده می گردد .
۳- روش هایی که در طی انجام آن ها هم عملیات مکانیکی انجام می گیرد و هم از مواد شیمیایی استفاده می گردد .
از آنجایی که هدف ما آشنایی با روش های شیمیایی است در این مطالب بیشتر روش های پاک کردن به روش های شیمیایی شرح داده می شود :

پاک کردن شیشه

الف) پاک کردن شیشه های چرب شده : این شیشه ها را می توان با بنزین یا سولفور کربن و یا تری کلراتین (فیپس) و یا تترا کلرور کربن (اسپکترول) پاک نمود . ممکن است یک چربی سخت پاک گردد و مجبور شویم که عمل پاک کردن را با اجسام فوق تکرار کنیم . در اغلب موارد با محلول ایمی و محلول گرم آب صابون و یا پختن در سود سوزان و یا محلول کربنات سدیم هم چربی پاک می گردد .

ب) پاک کردن زغال از شیشه : اغلب اتفاق می افتد که در لوله آزمایش چوب و زغال و اجسام آلی را تکلیس می نمایند و قسمت های زغالی شده این اجسام محکم به جداره لوله می چسبد در این صورت باید قدری شوره یا پتاسیم کلرات در لوله آزمایش ریخته و آهسته حرارت داد . البته بهتر است که لوله آزمایش را به وسیله یک گیره بگیریم و حرارت دهیم و دهانه آن هم نباید رو به صورت خود بگیریم . شوره بر اثر حرارت ذوب می گردد و ذرات زغال را می سوزاند که در این فرایند ممکن است انفجار های کوچکی رخ دهد . اگر شیشه را بچرخانیم به طوری که شوره مذاب با تمام ذغال های درون آن تماس پیدا کند آن ها را می سوزانند و شیشه پاک می گردد . پس از بین رفتن قشر سیاهی و سرد شدن شیشه ، زیادی شوره را به وسیله آب از آن جدا می کنند .
شوره و کلرات پتاسیم اجسام اکسید کننده قوی هستند و اکسیژن زیادی می دهند که باعث سوختن ذرات کربن می گردند . اغلب آب آهک و شیر آهک و پتاس سوزان پس از اینکه مدتی در شیشه بمانند یک قشر سفید که محکم به جداره شیشه می چسبد ، باقی می گذارند . این قشر را می توان به وسیله محلول اسید های رقیق مثلا اسید استیک و اسید کلریدریک حل و جدا نمود . بین سود سوزان چسبیده به جداره ظرف و اسید کلریدریک واکنش زیر رخ می دهد :

اگر بر اثر انیدرید کربنیک موجود در هوا ، باز (قلیای) موجود در ظرف (چسبیده به جداره ظرف) تبدیل به کربنات(مثلا کربنات سدیم) شده باشد ، واکنش زیر انجام می گردد :

پ) پاک کردن سنگ دیگ : اگر در یک ظرف شیشه ای یا غیر شیشه ای مدتی آب معمولی بار کنند در ته و جداره آن قشری می چسبد که مخلوطی از کربنات کلسیم و گچ و کربنات منزیم و سیلیکات و اکسید آهن و غیره می باشد . این قشر را می توان به وسیله اسید کلریدریک رقیق به آسانی حل و از ظرف جدا نمود . قسمت اعظم سنگ دیگ را کربنات کلسیم تشکیل می دهد که طبق واکنش زیر به وسیله اسید کلریدریک حل می گردد . کف کردن سنگ دیگ بر اثر اسید هم به دلیل تولید انیدرید کربنیک است .

ه) پاک کردن آبی برلن از روی شیشه : برای شناسایی آهن آزمایش آبی برلن را انجام می دهند و گاهی اتفاق می افتد که محتویات لوله آزمایش را فورا خالی نمی کنند و در نتیجه مقداری از آبی برلن به شیشه میچسبد و با آب و اسید هم پاک نمی گردد . در اینجا با کمک سود سوزان فورا رسوب آبی پاک و از شیشه جدا می شود . آبی برلن در مقابل اسید ها تقریبا پایدار است ولی قلیا ها آن را تجزیه و تبدیل به هیدروکسید فریک و غیره می نمایند .

و) پاک کردن لکه پرمنگنات از روی شیشه : اگر محلول پرمنگنات مدت زیادی درون شیشه بماند ، یک قشر بی اکسید منگنز در آن باقی می گذارد که به آسانی نمی توان آن را پاک کرد . این قشر اغلب در موقع تهیه اکسیژن از محلول پرمنگنات و آب اکسیژنه و نگهداری محلول پتاسیم پرمنگنات به مدت طولانی و تهیه کلر از پرمنگنات و اسید کلریدریک تولید می گردد . برای پاک کردن آن کافی است قدری اسید کلریدریک و بی سولفیت سدیم روی آن بریزیم . ممکن است به جای سولفیت سدیم دوای ثبوت (تیوسولفات سدیم) استعمال کنیم .
در موقع آزمایش فسفات با ملیبدات آمونیوم اغلب یک جسم زردی به جداره لوله آزمایش می چسبد . این جسم را که آمونیوم فسفر ملیبدات است می توان به وسیله محلول رقیق سود سوزان پاک نمود .
در موقع آزمایش گلوکز با محلول فهلینگ تولید رسوب اکسید مس می گردد که به جداره لوله آزمایش می چسبد . برای پاک کردن این رسوب آن را با اسید کلریدریک رقیق ترکیب می کنند و در نتیجه تولید کلرور مس محلول می گردد .
اگر به جداره ظروف شیشه ای اجسام آلی بدون چربی مثل چسب نشاسته و خمیر و شیر و مواد سفیده تخم مرغی و نظیر آن ها چسبیده باشد و با آب پاک نگردد، آن ها را با اسید سولفوریک غلیظ پاک می نمایند به این صورت که در این ظروف اسید سولفوریک غلیظ می ریزند و چند ساعتی می گذارند تا بماند . البته با یک محلول غلیظ اسید نیتریک و آب اکسیژنه و یا یک محلول غلیظ اسید نیتریک و کلرات پتاسیم هم می توان این ظروف را پاک نمود زیرا که این اجسام ، ترکیبات آلی را تخریب می کنند و تبدیل به اجسامی می نمایند که به آسانی از شیشه جدا می گردند .
برای پاک کردن شیشه های پنجره توصیه می شود که یک گردی از چهار قسمت کربنات کلسیم معلق در آب و دو قسمت کیزلقور و دو قسمت خاک سفید سیلیکاتی به کار ببرید ، کیزلقور چون زبر است خاصیت سایندگی دارد و سایر موارد تشکیل دهنده گرد هم آلودگی را به خود جذب می کنند .
مایعاتی که برای پاک کردن شیشه ها به کار می روند معمولا محلول رقیق از مواد موثر گرد های لباس شویی) سولفات آلکیل و سولفات آلکیلاری) در الکل رقیق و یا ایزوپروپیل الکل است .

پاک کردن فلزات
الف) پاک کردن طلا : طلای خالص بر اثر عوامل جوی تغییری نمی کند و فقط ممکن است که به مرور زمان ، سطح آن کثیف شود اما از آن جایی که طلای خالص برای تهیه زینت آلات و ظروف و غیره نرم است معمولا آلیاژ آن را با نقره و یا مس استفاده می کنند . فلزات نقره و مس موجود در این آلیاژ ها بر اثر هیدروژن سولفوره و گوگرد و برخی از ترکیبات جامد و یا محلول گوگرد به مرور زمان تولید سولفور نقره و سولفور مس که سیاه رنگ است ، می نماید و در نتیجه آلیاژ طلا به مرور زمان بر اثر تاثیر مواد شیمیایی و عرق بدن و گاز های مضر و لوازم آرایش و پودر و غیره ، کم و بیش تیره می گردد . از اینرو لازم است که بند ساعت های طلا و حلقه های طلا را در موقع دست زدن به غذا و دارو ها در آورد و اجسام طلا بی جلا شده را می توان به روش زیر پاک کرد :
۲۴۰گرم جوش شیرین ۱۰۰ گرم کلرور دوشو و ۶۰ گرم نمک طعام را در یک لیتر آب مقطر حل می کنند و آن گاه آن را گرم می کنند و اجسام طلایی را در آن قرار می دهند تا کاملا با جلا گردند . سپس با آب بسیار این اجسام را شسته و با خاک اره گرم ، آن ها را خشک می کنند . البته لازم به ذکر است که اجسام از جنس طلا را که زیاد کثیف نشده اند را می توان با شستن آب صابون که کمی هم آمونیاک به آن افزوده شده باشد و ماهوت پاک کن زدن و با آب گرم تمیز نمود و در آخر با خاک اره گرم ، خشک نمود .

ب) پاک کردن نقره : نقره را باید در مقابل گوگرد و ترکیبات گوگردی حفظ نمود زیرا نقره با آن ها ترکیب و تولید نقره سولفید می کند که سیاه رنگ است . اگر کارد و چنگال نقره ای با غذا های تخم مرغ دار و ماهی دار و غیره تماس پیدا کند به مرور زمان یک قشر زرد تا قهوه ای از سولفور نقره بر روی آن ها را می پوشاند . کارد و چنگال نقره ای یا آب نقره دار را نباید گذاشت تا با پشم سفید تماس پیدا کند زیرا که معمولا پشم را به وسیله ترکیبات گوگردی سفید می کنند . برای پاک کردن نقره می توان از یکی از موارد روبه رو استفاده کنید : آمونیاک و خاکستر سیگار و محلول گرم و غلیظ براکس و صابون پاک کننده نقره و محلول ۲۰ درصد داروی ثبوت و محلول ۷۰ درصد تیو اوره و محلول ۱۰ درصد سولفوریک اسید و گرد پاک کننده نقره و مایع پاک کننده نقره و محلول پتاسیم سیانور و گرد کربنات پتاسیم و گرد کربنات سدیم و جوش شیرین .

ج) پاک کردن فلز قلع : آلات و ادوات قلعی را برای پاک کردن در آب کربنات سدیم دار ، می پزند سپس آن ها را با گیاه معروف به دم اسب که قبلا در محلول سدیم کربنات خیسانده اند ، می سایند . این گیاه دارای ذرات سخت اسید سیلیسیک می باشد و آلودگی های روی قلع را که قبلا به وسیله کربنات سدیم ، نرم شده است ، جدا می کنند . همچنین برای پاک کردن قلع می توان از ماسه سفید که قبلا قدری اسید استیک به آن اضافه شده است ، استفاده نمود . پس از پاک کردن جسم باید محل پاک شده را با کشیدن یک دستمال خشک ، صیقلی کرد

د) پاک کردن برنج و مس : با مالیدن یک دستمال که با استیک اسید و یا سولفوریک اسید و یا اسید کلریدریک رقیق تر شده بر روی مس می توان زنگ آن را پاک کرد . ولی لازم به ذکر است که باید اسید را بر روی جسم پاک کرده و شسته شود وگرنه جسم دوباره از نو زنگ می زند . زنگ مس ، مس اکسید می باشد که آن هم با اسید مثل اسید کلریدریک تبدیل به نمک می شود و زود پاک می گردد .

ه) پاک کردن آهن و فولاد : اگر لکه زنگی بر روی آن و فولاد باشد می توان آن را با ساییدن به وسیله قدری نرمه سنگ و روغن پاک نمود . البته اگر از گرد ها و مایعات پاک کننده در دسترس باشد عمل آسان تر می شود . اغلب اتفاق می افتد که با دستمال آغشته به نفت می توان آلودگی را پاک نمود .

و) پاک کردن آلومینیوم : برای پاک کردن و ساییدن آلومینیوم باید از سیم ظرفشویی استفاده کنیم و با ماهوت پاک کن سیمی) سیم برنزی) و گرد سنگ پا و صابون و کربنات کلسیم نرم و غیره هم می توان آلومینیوم را پاک کرد . با محلول براکسی که کمی آمونیاک به آن افزوده شده و همچنین با محلول سرکه و اسید های آلی رقیق هم می توان آلومینیوم را پاک کرد . از آنجایی که اسید کلریدریک و سود سوزان رقیق و کربنات سدیم و محلول جوش شیرین ، آلومینیوم را هر چه آلوده هم که باشد باز میخورند ، نباید با این محلول ها ظروف آلومینیومی را پاک کرد . اگر در ظروف آلومینیومی غذا های آهن دار مثلا اسفناج بپزند ، روی آلومینیوم رسوب آهن که سمی نیست ، می نشیند . البته اگر غذا های اسیدی در این ظروف طبخ شود این رسوب از بین خواهد رفت .

چ) پاک کردن مرمر : اگر لکه جوهر بر روی مرمر بیفتد باید با هیدرواکسالات آن را پاک کرد . برای پاک کردن چربی از روی مرمر باید مخلوط بنزین و اکسید منیزیم را به کار ببریم . سایر آلودگی های مرمر را هم می توان بااز هر یک از مواد نفت و روغن تربانتین و محلول کربنات سدیم و سنگ پا و آب اکسیژنه و محلول رقیق آمونیاک و کلرور دوشو پاک کرد . برای پاک کردن مجسمه های مرمری یک خمیری از اکسید منیزیم و تترا کلرور کربن به ضخامت یک سانتی متر روی آن می مالند و پس از پاک کردن با قلم مو روی آن آب اکسیژنه ۳ درصد می زنند .
برای پاک کردن مرمر نباید از اسید استفاده کرد زیرا مرمر در مقابل اسید حل می شود و تولید انیدرید کربنیک می کند(سنگ مرمر ، کلسیم کربنات است)

خ) پاک کردن لینولئوم : برای پاک کردن لینولئوم باید با آب صابون نیمه گرم و ماهوت پاک کن آن را خوب شست و سپس یا واکس مخصوص لینولئوم ، آن را واکس زد . از آن جایی که در ساختمان لینولئوم روغن کتان به کار رفته است نباید برای تمیز کردن آن از موادی که حلال روغن هستند ، مانند کربنات کلسیم و صابون کربنات سدیم دار و سود سوزان و نظیر این ها استفاده کرد .

س) پاک کردن چرم : دستکش های چرمی را به وسیله یک گل که از مخلوط کردن ۳۵۰ گرم کلرور دوشو و ۴۵۰ گرم صابون ریز شده و ۳۰ گرم مایع آمونیاک و ۶۰۰گرم آب درست می کنند ، پاک می نمایند . ممکن است که چرم را با یک مخلوطی از یک قسمت روغن تربانتین و دو قسمت بنزین و یا آب که به آن یک سوم قسمت آمونیاک افزوده شده است ، پاک نمود . لکه های تازه مرکب را که تازه بر روی چرم مالیده شده با استفاده از جوهر لیمو) سیتریک اسید) پاک می کنند .

ز) پاک کردن اجسام آب کروم دار : برای پاک کردن این اجسام اغلب آب و صابون کافی می باشد . همچنین مخلوطی از چهار قسمت اکسید کروم و یک قسمت کیزلقور برای پاک کردن کروم مناسب است . که باید با یک دستمال جسمی را که باید از آلودگی پاک کردند ، آغشته کرده و پاک می نمایند .

برگرفته از کتاب شیمی برای عموم ، مهندس محمد رضا رجالی
گرد آورنده و نویسنده مقاله: محمد طاها نادری زاده

زیر نظر ایمان انصاری