این بخش به تدریج در حال توسعه است
برای یافتن سریع واژه در لپتاپ دکمه های (Ctrl+F) و سپس واژه ی مورد نظر را به پارسی یا انگلیسی تایپ کنید و در گوشی از طریق منو مرورگر عبارت(Find in page) را بزنید و سپس واژه را جستجو کنید.
الف
اختر شیمی(Astrochemistry)- مطالعه فراوانی و واکنش های اتم ها و مولکول ها در کیهان و اثر متقابل این ذرات با اشعه های الکترومغناطیس، این دانش از همپوشانی دو دانش اختر شناسی و شیمی بوجود آمده است.
ابر مولکولی– ابر مولکولی که گاهی پرستار ستارگان هم نامیده می شود نوعی سحابی میان ستاره ای است
ابر مولکولی گاو(TMC1)- یک ابر مولکولی میان ستاره ای در سحابی گاو (ثور)، این ابر یک پرستار ستاره ای شامل صدها ستاره ی تازه تشکیل شده است. ابر مولکولی گاو نزدیک ترین ناحیه ی زایشگاه ستارگان به ما می با شد که اهمیت آن را در مطالعه تشکیل ستارگان در تمام طول موج ها را صد چندان می کند.
ابر مولکولی کمان یا قوس– کمان ب ۲ یا(Sagittarius B2) یا ( Sgr B2 ) یک ابر مولکولی غول پیکر از گاز و غبار است که در فاصله حدود 120 پارسک (390 سال نوری ) از مرکز کهکشان راه شیری قرار دارد . این مجموعه بزرگترین ابر مولکولی در مجاورت هسته کهکشان و یکی از بزرگترین ابرهای کهکشان است که ناحیهای به وسعت حدود 45 پارسک (150 سال نوری) را در بر میگیرد. جرم کل Sgr B2 حدود 3 میلیون برابر جرم خورشید است . میانگین چگالی هیدروژن در ابر 3000 اتم در سانتی متر مکعب است که حدود 20 تا 40 برابر چگالی یک ابر مولکولی معمولی است.
ابزار طیف نگاری دگر آمیز(هتروداین) برای فروسرخ دور
HIFI (the Heterodyne Instrument for the Far-Infrared)
یک اسپکترومتر با تفکیک پذیری بسیار بالا در ناحیه فرو سرخ (یک نمونه)
اتانول(Ethanol)- یک الکل تک عاملی می باشد فرمول اتانول(C2H5OH) است و نام های دیگر آن اتیل الکل، الکل اتیلیک می باشد.
اتنون(ethenone)- یک ترکیب آلی با فرمول C2H2O یا H2C=C=O می باشد که از پیرولیز(کراکینگ حرارتی) استن به دست می آید. اتنون در فضا، در دنباله دار ها، یا به صورت گاز در فضای میان ستاره ای مشاهده شده است.
اتیل فرمات(Ethyl formate)- یک ترکیب شیمیایی با فرمول شیمیایی C۳H۶O۲ است. این مولکول یک استر محسوب میشود و در اثر واکنش اتانول (یک الکل) با اسید فرمیک (یک کربوکسیلیک اسید) تشکیل میشود. اتیل فرمات عامل ایجاد بوی مشخصه نوشیدنی رام و همچنین تا حدودی مسئول عطر و طعم تمشک است. این مولکول بهطور طبیعی در بدن مورچهها و در نیش زنبورها یافت میشود.
اتر(Ether)- هیدروکربن های اکسیژندار با فرمول کلی(R-O-R) مانند دی متیل اتر یا نامگذاری به روش آیوپاک متوکسی متان(CH3-O-CH3)
استر(ester)- ماده ای است که از واکنش یک الکل با یک اسید کربوکسیلیک تشکیل می شود.
امواج الکترومغناطیس– تابش الکترومغناطیسی پدیدهای موجی است که در فضا منتشر میشود و از میدانهای الکتریکی و مغناطیسی ساخته شدهاست. این دو میدان در حال انتشار، برهم عمود، و در موج الکترومغناطیسی عرضی، بر جهت پیشروی موج نیز عمود هستند.
آلیفاتیک(Aliphatic)- هیدرو کربن های زنجیر باز و یا حلقوی بدون پیوندهای دوگانه یک در میان
آروماتیک(aromatic)– هیدروکربن های حلقوی با پیوند هار دوگانه یک در میان نا مستقر( بنزنی)
انتقال به سرخ(red shift)- اجرام آسمانی که از ما دور می شوند تمام خطوط طیفی آن ها به سمت طیف قرمز جابه جا می شوند که به آن انتقال به سرخ می گویند.
انتقال به آبی(blue shift)- اجرام آسمانی که به ما نزدیک می شوند تمام خطوط طیفی آن ها به سمت طیف آبی جابه جا می شوند که به آن انتقال به آبی می گویند.
اشعه یا پرتو گاما (gamma ray)- بخشی از امواج الکترومغناطیس با طول موج بسیار کوتاه و انرژی بسیار زیاد با طول موج حدود ۱۰ به توان ۱۲- متر که از واکنش های هسته ای منتشر می شود سمبل آن () است.
اشعه یا پرتو ایکس(x ray)- بخشی از امواج الکترومغناطیس با طول موج بسیار کوتاه و انرژی بسیار زیاد با طول موج حدود ۱۰ به توان ۱۰- متر می باشد.
اشعه یا پرتو فرابنفش(ultra violet)- بخشی از امواج الکترومغناطیس با طول موج بلند تر از اشعه ایکس و کوتاه تر از نور مرئی در حدود ۱۰ به توان ۷- متر می باشد.سمبل آن (UV) است.
اشعه یا پرتو مرئی یا دیدگانی (visible light)- بخش بسیار کوچکی از امواج الکترومغناطیس که چشم انسان قادر به دیدن آن می باشد از حدود ۳۸۰ تا ۷۶۰ نانومتر یا ۱۰ به توان ۶- متر می باشد.
اشعه یا پرتو زیر قرمز یا مادون قرمز (Infrared)- بخشی از امواج الکترومغناطیس با طول موج حدود ۱۰ به توان ۵- متر ، سمبل آن (IR) است.
امواج ماکروویو یا ریز موج (Microwave)- به امواج الکترومغناطیسی که طول موج آنها کمتر از امواج رادیویی و بیشتر از امواج فروسرخ است، ریزموج گفته میشود. طول موج امواج مایکروویو، بین ۱ میلیمتر تا ۳۰ سانتیمتر است.
امواج رادیویی و تلوزیونی(radio wave)- امواج رادیویی که ماهیتی الکترومغناطیسی دارند، بخشی از طیف الکترومغناطیسی بوده که فرکانسی کمتر از ناحیه مادون قرمز (Infrared) داشته و طبق رابطه f=cλ نتیجه میشود که امواج رادیویی طول موجی بیشتر از امواج مادون قرمز یا فروسرخ دارند.
آنیون(anion)- اتم یا گروهی از اتم ها با بار منفی(یون منفی)
آلوتروپ(allotropy)- شکل های مختلف یک عنصر مانند کربن که به سه کل الماس، گرافیت، و دوده می باشد یا فسفر که به سه شگل فسفر سپید، قرمز، و سیاه می باشد.
ایزوتوپ(isotope)- عناصری که تعداد پروتون های یکسان ولی تعداد نوترون های مختلف در نتیجه عدد جرمی متفاوتی دارند.
ایزومر(isomer)- ترکیباتی که فرمول مولکولی یکسان و فرمول ساختاری متفاوتی داشته باشند.
آلدئید(Aldehyde)- هیدروکربن های اکسیژن دار با فرمول کلی (R-CHO) دارای گروه کربونیل(C=O) ، مانند فرم آلدئید(HCHO) یا استالدئید(CH3CHO) در نامگذاری آیوپاک فرمالدئید(متانال) و استالدئید(اتانال) نامیده می شود. به طور کلی در روش آیوپاک آلدئید ها پسوند(آل) می گیرند. آلدئیدها با کتون های هم کربن خود ایزومر هستند.
بنزن (benzene) – سردسته هیدروکربن های آروماتیک به فرمول C6H6 که شش کربن به صورت یک حلقه شش کربنی با پیوندهای دوگانه یک در میان نا مستقر
پ
پیرن(pyrene)- پیرن یک هیدروکربن آروماتیک چندحلقه (PAH) متشکل از چهار حلقه بنزن به هم متصل در یک ساختار تخت می باشد. فرمول شیمیایی آن C16H10 بوده و به صورت یک ماده جامد زرد رنگ می باشد. پیرن در هنگام احتراق ناقص ترکیبات آلی تشکیل می شود.
پیرایلن(perylene)- یک هیدروکربن آروماتیک چند حلقه ای (PAH) با فرمول شیمیایی C20H12 ، جامد قهوه ای می باشد.
ت
تابش زمینه کیهانی– در کیهانشناسی تابش زمینهٔ کیهانی (به انگلیسی: Cosmic Microwave Background radiation یا به اختصار CMBR) تابشی الکترومغناطیسی است که سراسر کیهان را پوشاندهاست. این تابش، طیف جسم سیاهی با دمای ۲٫۷۲۶ کلوین دارد. بنابراین بیشینهٔ این تابش در محدودهٔ ریزموج با بسامد ۱۶۰GHz و طول موج ۱٫۹mm است. کیهانشناسان تابش زمینهٔ کیهانی را بهترین شاهد برای نظریهٔ مهبانگ میدانند.
تترافن(tetraphene) یا بنزا آنتراسن(Benz(a)anthracene)- یک هیدروکربن آروماتیک چند حلقه ای با فرمول C18H12 است که در اثر سوختن ناقص ترکیبات آلی به دست می آید.
چ
چرایزن(Chrysene)- یک ترکیب آروماتیک ( هیدروکربن آروماتیک چند حلقه ای) با چهار حلقه بنزنی چسبیده به هم
ذ
ذره آلفا– ذره آلفا شامل دو پروتون و دو نوترون که به هم پیوسته شده اند(هسته اتم هلیوم)
ذره بتا-ذره بتا شامل الکترون یا پوزیترون( الکترون با بار الکتریکی مثبت یا آنتی الکترون) می باشد.
ر
رادیکال آزاد (radical )– اتم یا گروهی از اتم ها که الکترون تک دارند.
رادیواکتیو(radioactive)- واپاشی هستهای (فروپاشی هستهای)، فرایندیست که در هستهٔ اتمهای ناپایدار پرتوزا رخ میدهد و پرتوهایی تولید میکند که به آنها پرتوهای رادیواکتیو میگویند. در اثر واپاشی هستهای، پس از یک زمان تصادفی، هستههای بزرگ به هستههای کوچکتر و معمولاً پایدارتر تجزیه میشوند و ماده اولیه به تدریج از بین میرود. البته جرم مواد جدید تنها اندکی کمتر از ماده اولیه خواهد بود و انرژی آزاد میشود.
س
سیانو پلی این(cyanopolyynes)– یک ترکیب آلی، از نظر ساختاری یک پلی این ( پیوند سه گانه کربن کربن است که با یک پیوند کووالانسی به یک عامل سیانو متصل است برای دیدن ساختار آن اینجا را ببینید.
سیکلو پروپنیلیدن(cyclopropenylidene)– یک ترکیب آلی حلقوی با فرمول C3H2 با فعالیت شیمیایی بسیار زیاد که به گروه ترکیبات آروماتیک و کاربن ها تعلق دارد در روی زمین این ترکیب به علت فعالیت شیمیایی زیاد آن فقط در آزمایشگاه قابل مشاهده است اما در فضای میان ستاره ای تیتان قمر زحل وجود دارد.
سحابی نشری و منطقه اچ دو (H II region)– یک سحابی نشری یک ابر گازی و غباری میان ستاره ای است که نورهای متفاوت رنگی از خود منتشر می کند. چندین نوع متفاوت از سحابی نشری از سرچشمه های گوناگون وجود دارند که باعث درخشندگی گاز و غبار می شوند. نوع رنگ سحابی به درجه ی یونش و عناصر شیمیایی سحابی بستگی دارد.
منطقه اچ دو زمانی پدیدار می شود که ابر مولکولی فروپاشی شود و ستارگان داغ و جوان کلاس طیفی O و B یا A تشکیل شوند این ستارگان داغ و درخشان از خود مقدار زیادی تابش فرا بنفش گسیل می کنند که اتم های هیدروژن اطراف سحابی گازی را بر انگیخته کرده و الکترون آن ها با مدار بالاتر می رود وقتی این الکترون به مدار قبلی بر می گردد یک فوتون با طول موج ویژه ۶۵۶/۲۸ نانومتر یا به عبارت دیگر طول موج قرمز گسیل می کند در نتیجه این نواحی قرمز دیده می شوند.
سیکلو پروپنون(Cyclopropenone)- هیدروکربن اکسیژندار (کتون) حلقوی با یک عامل کربونیل(C=O) با فرمول مولکولی (C3H2O)، مایع فرار که در دمای اتاق به جوش می آید.
ش
شکر(sugar)- نوعی کربوهیدرات با مزه شیرین
ص
صورتِ فلکی یا هماختران (constellation)- گردایهای از ستارهها است که از دیدگاه زمینی به شکل ویژهای مانندسازی و نامگذاری شدهاست. در واقعیت سه بعدی، ستارگان یک پیکر آسمانی لزوماً به هم نزدیک نیستند و پیوندی به هم ندارند. قرار دادن آنها در یک مجموعه تنها بهخاطر نزدیکی ظاهری از دیدگاه زمینی است. دستهبندی ظاهری ستارگان به صورت پیکرهای آسمانی از دید نشانیدهی و ساختن نقشههای آسانفهمِ آسمان سودمند است.
غ
غبار کیهانی(Cosmic dust, extraterrestrial dust, space dust, star dust)- گرد و غباری است که در فضا وجود دارد. این ذرات بیشترین گونه از ذرات ریز ٬گرد و غبار هستند که مولکولی به اندازه یک میکرون دارند. بخش کوچکی از غبارهای کیهانی فضا را به صورت متراکم شده در معادن مواد دیرگداز میتوان یافت نمود. برای نمونه تراکم گرد غبار در محیط میانستارهای، حباب محلی نزدیک به ده به نمای منفی ۶ دانه در متر مکعب بوده که هر دانه جرمی در حدود ده به توان منفی ۱۷ کیلوگرم جرم دارد.
ف
فنانترن(phenanthrene)-یک ترکیب هیدروکربنی آروماتیک چند حلقه ای متشکل از سه حلقهٔ بنزن است. نام ‘فنانترن’ مرکب از فنیل و آنتراسن است. در شکل خالص، این ترکیب در دود سیگار یافت میگردد و از اثرات شناخته شده آن میتوان به اثرات محرک آن و ایجاد حساسیت پوست به نور را اشاره کرد. فنانترن یک پودر سفید است که دارای فلورسانس آبی رنگ است.
فوتون(photon)- یک فوتون ذره ای است که پرتو های الکترومغناطیس را حمل می کند( از امواج رادیویی گرفته تا نور و امواج گاما) فوتون ها جرم و بار الکتریکی ندارند.
ک
کاتالیزگر(catalyst)- موادی که در واکنش های شیمیایی شرکت نمی کنند ولی سرعت واکنش های شیمیایی را تغییر می دهند. معمولآ سرعت واکنش های شیمیایی را زیاد می کنند ، اما گاهی هم سرعت واکنش را کم می کنند.
کرونن (Coronene)-که با نام سوپر بنزن هم شناخته میشود یک هیدروکربن چند حلقه ای آروماتیک است که شامل شش حلقه بنزنی است. کرونن یک ماده زرد رنگ است که در برخی مواد آلی نظیر بنزن، تولوئن و دی کلرو متان حل می شود، محلول های حاصله در زیر نور یو وی، نور آبی فلورونس ساطع می کنند.
کوارک(quark)- یک کوارک ذره ای پر انرژی و پر تحرک هستند که پروتون ها و نوترون ها را می سازند. پروتون تشکیل شده از دو کوارک بالا و یک کوارک پایین و یک نوترون تشکیل شده از دو کوارک پایین و یک کوارک بالا
یک جفت کوارک و آنتی کوارک ذره ای به نام مزون را می سازند. کوارک ها و پروتون ها و نوترون ها و مزون ها با یک انرژی قوی به هم متصل می باشند.
مدل استاندارد ذرات بنیادی
کاتیون(cation)- یک ذره(اتم یا گروهی از اتم ها) با بار مثبت
کاتیون تری هیدروژن(Trihydrogen cation)- کاتیون تری هیدروژن یا هیدروژن مولکولی پروتونه یک کاتیون (یون مثبت) متشکل از سه هسته هیدروژن (پروتون) که دو الکترون مشترک دارند. کاتیون تری هیدروژن یکی از فراوان ترین یون های موجود در جهان است. به دلیل دمای پایین و چگالی کم فضای بین ستاره ای در محیط بین ستاره ای (ISM) پایدار است.
کتون یا ستن(ketone)- هیدروکربن های اکسیژندار با فرمول کلی(RCOR) می باشند. کتون ها عامل کربونیل(C=O)دارند و با آلدئیدهای هم کربن خود ایزومر هستند. سر دسته کتون ها، استن با فرمول(CH3-CO-CH3) است. در نامگذاری آیوپاک کتون ها پسوند(ون) می گیرند مثلآ استن در روش آیوپاک پروپانون نامیده می شود.
تفاوت آلدئید(R-CO-H) و کتون(R-CO-R)
گ
گلایسین(glycine)- گلیسین، ساده ترین آمینو اسید با فرمول NH2‐CH2‐COOH است که در چندین شهاب سنگ کربنی یافت شده است. هنوز مشخص نیست که آیا گلیسین در محیط میان ستاره ای (ISM) تشکیل شده است یا نه و بنابراین آیا در همه جای کیهان موجود است؟ به همین دلیل، ستاره شناسان رادیویی سال ها برای شناسایی گلیسین ISM را بدون این که موفقیتی حاصل کنند جستجو کرده اند.
ل
لاکتیک اسید(Lactic acid)- یک اسید آلی با فرمول CH3CH(OH)COOH
م
مهبانگ-نظریهٔ مِهبانگ یا بیگ بنگ یا انفجار بزرگ ( Big Bang Theory) معتبرترین مدل مابین مدلهای کنونی کیهانشناسی (دریای سیاهچاله، جهانهای متناوب و جهان از هم گسسته) است که وجود جهان قابل مشاهده را از ابتداییترین دوران شناختهشده در سراسر دورهٔ فرگشت آن توضیح میدهد. این مدل توصیف میکند که چگونه جهان از یک وضعیت نخستین با دما و چگالی بسیار زیاد در گذر زمان انبساط یافتهاست[۴][۵] و برای طیف گستردهای از پدیدههای مشاهدهشده، از جمله فراوانی عناصر سبک، تابش زمینهٔ کیهانی و ساختار بزرگ مقیاس، توضیح جامعی ارائه میدهد.
مولکول های آلی پیچیده(COMs) یا (Complex Organic Molecules)- در ستاره شناسی مولکول های آلی پیچیده مولکول هایی با چند اتم کربن می باشند مانند بنزن و استیک اسید. این مولکول ها در فضای میان ستاره ای توسط رادیو تلسکوپ ها شناسایی شده اند. در شیمی “مولکول های آلی پیچیده” به مولکول های پلیمری اشاره دارند مانند پروتئین ها
متانول(Methanol)- اولین الکل تک عاملی با فرمول (CH3OH) که نام های دیگر آن، الکل متیلیک و یا متیل الکل و یا الکل چوب می باشد.
ن
نفتالین(naphthalene)- یک هیدروکربن آروماتیک با دو حلقه ی بنزنی چسبیده به هم با فرمول (C10H8) می باشد که به شکل گلولههای کوچک به بازار میآیند و حالت جامد و رنگ سفیدی دارد. نفتالین به تندی تصعید میشود و بخاری بسیار آتش زا دارد.
و
واکنش های شیمیایی
واکنش های اختر شیمی:
برخی از واکنش های مهم ترکیب تابشی(توجه داشته باشید همه ی این واکنش ها با تابش فوتون همراه است)
در اخترفیزیک ، نوترکیبی تجزیه ای یکی از مکانیسم های اصلی است که توسط آن مولکول ها شکسته می شوند و مولکول های دیگر تشکیل می شوند. وجود نوترکیبی تجزیه ای به دلیل خلاء محیط بین ستاره ای امکان پذیر است . یک مثال معمولی از نوترکیبی تجزیه ای در اخترفیزیک عبارت است از:
*برخی دیگر ار واکنش ها-
وینیل(vinyl)- یک عامل در شیمی آلی با فرمول (CH2=CH) می باشد. در حقیقت اگر از اتن یا اتیلن (CH2=CH2) یک هیدروژن کم کنیم عامل وینیل به دست می آید.
وینیل الکل(vinyl alcohol)- وینیل الکل ساده ترین انول( ترکیبی که هم پیوند دوگانه و هم عامل الکلی دارد) می باشد فرمول شیمیایی آن(CH2=CH-OH) است. نام های دیگر آن اتنول یا اتیلنول می باشد.
ه
هسته اتم(atom’s nucleus)- هسته اتم ساختاری شامل پروتون و نوترون می باشد که پروتون بار مثبت و نوترون بار خنثی دارد.
هسته پیش ستاره ای(Pre-stellar core)- هستههای پیشستارهای، زایشگاه ستارگان جدید هستند. هسته های پیش ستاره ای صدها هزار توده غبار و گاز خورشیدی هستند که به دلیل تأثیر گرانش در حال فروپاشی هستند. چگالی آن بسیار بیشتر از چگالی متوسط فضای میان ستاره ای است که حدود هزار اتم در سانتی متر مکعب دارد در حالی که در فضای میان ستاره ای یک اتم در هر سانتی متر مکعب وجود دارد.
هیدروژن سولفید(H2S)- ( Hydrogen sulfide) گازی است بیرنگ، سمی و آتشگیر که بوی آن شبیه به بوی تخم مرغ فاسد است. این گاز به صورت گاز فاضلاب و متعفن همراه با ایجاد خفقان شناخته میشود.
هیدروژن سیانید(HCN)-,یک ترکیب معدنی با فرمول شیمیایی HCN است. این ترکیب یک مایع بدون رنگ شدیداً سمی است.همچنین انحلال این ترکیب در آب، اسید ایجاد میکند و محلول الکترولیت به وجود میآورد.
هیدروکربن های آروماتیک چند حلقه ای(polycyclic aromatic hydrocarbons)- هیدروکربن آروماتیک چندحلقهای – که بهطور مختصر با (PAH) نیز نشان داده میشوند، به دستهای از هیدروکربنهای آروماتیک گفته میشود که شامل دو یا بیش از دو حقله بنزنی تشکیل شده باشد.
هیدروکسی استون(Hydroxyacetone)- هیدروکسی استون که به نام استول نیز شناخته می شود ، یک ماده شیمیایی آلی با فرمول CH3COCH2OH است . از جایگزینی یکی از هیدروژن های استن با عامل OH- (الکل الکل نوع اول ) تشکیل شده است . این یک α- هیدروکسی کتون است که کتول نیز نامیده می شود و ساده ترین ساختار هیدروکسی کتون است . هیدروکسی استون یک مایع بی رنگ و قابل تقطیر است.
ی
یون(ion)- اتم یا گروهی از اتم ها با یگ یا چند بار مثبت(کاتیون) یا بار منفی(آنیون)
سرچشمه ها:
https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fspas.2021.776942/full
https://www.researchgate.net/figure/Some-Important-Radiative-Association-Reactions_tbl3_234177815
https://en.wikipedia.org
https://phys.org/news/2016-01-properties-pre-stellar-cores.html
http://vallance.chem.ox.ac.uk/pdfs/AstrochemistryLectureNotes2014.pdf
https://d-nb.info/1190866102/34
Aldehyde and Ketone- Structure, Preparation, Properties, Uses